حجت الاسلام و المسلمین ناصر ابراهیمی از اساتید حوزه علمیه قم در گفت وگو با خبرنگار خبرگزاری حوزه در ساری با اشاره به اهمیت شناساندن مشاهیر اسلامی و ایرانی به نسل جدید، اظهار داشت: از دیار آمل و مازندران، در طول تاریخ، دانشمندان برجسته جهانی در علوم مختلف، از جمله ریاضیات برخاسته اند.
استاد حوزه علمیه قم گفت: شناخت مشاهیر هر دیار، و معرفی بزرگان به نسل امروز، راهی برای خودشناسی و اعتماد به نفس ملی از یک سو، و مقاومت در برابر فرهنگ بیگانه است. آمل و مازندران از دیرباز مهد مشاهیر و دانشمندان بنام بوده است.
وی افزود: علامه حسن زاده آملی (ره) بعد از سخن از گستردگی مازندران قدیم، با اشاره به کتاب «حدود العالم من المشرق الی المغرب»، می فرمود در این کتاب نام بسیاری از آبادی ذکر می شود که امروز نامی از آنها نیست؛ و وقتی به «آمل» می رسد، می نویسد: «آمل شهری است عظیم ... و اندر وی علمای بسیار باشند به هر علمی.»
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی بیان کرد: وقتی به فهرست مشاهیر آمل و مازندران نگاه می کنیم، گستره ای از علما در حیطه های مختلف علمی از مهندسی و اخترشناسی و ریاضیات، تا پزشکی و موسیقی و فقه و اصول و عرفان، تا شعر و تا حضور در عرصه های سیاسی را می توان مشاهده و به آن افتخار کرد. چه اینکه ابن ربن طبری یکی از چهار رکن طب اسلامی از آمل مازندران است؛ و یا عمر بن فرخان طبری را به عنوان طرّاح شهر بغداد می شناسند. همین طور حسن کاشی آملی، شیخ خلیفه مازندرانی، شریف العلماء و سلطان العلماء و ممتاز العلماء و آیت الله فرسیو و آیت الله محمد تقی آملی و آیت الله العظمی میرزا هاشم آملی و مفسر کبیر قرآن کریم، صاحب هشتاد جلد کتاب تسنیم، علامه جوادی آملی و دیگر بزرگان، افتخار دیار سرسبز مازندران و پایتخت علویان به شمار می آیند.
ریاضیدان بزرگ، مهندس حاسب طبری
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: ابوجعفر محمّد بن ایّوب، ریاضیدان و ستاره شناس بزرگ زمان خود و فارسی نویس نیمه دوم سدۀ ۵ قمری، اهل شهر آمل طبرستان است. القابی مانند “شمس الدین”، “مازندرانی” و “مهندس” نیز به او داده اند.
وی ابراز کرد: در مورد فعّالیّت علمی او تاریخ هایی از قرن چهارم تا هفتم ذکر کرده اند. برای مثال، زوتر سال کتابت مفتاح المعاملات، یعنی ۶۳۲ قمری را به عنوان تاریخ تألیف آن ذکر کرده است. این تاریخ به بعضی فهرست های دیگر نیز، سرایت کرده است. امّا قدیمی ترین یادنامه ای که از حاسب طبری نام برده، تتمّه صوان الحکمة، تألیف ابوالحسن بیهقی (د ۵۶۵ قمری) است. از او آثار بزرگ و غنی به جای مانده است.
ریاضیدان بزرگ، ابوسهل بیژن کوهی
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی خاطرنشان کرد: ابوسهل بیژن بن رستم کوهی یا ابوسهل کوهی ریاضیدان و ستاره شناس فیلسوف بزرگ سده دهم ایرانی و اهل آمل مازندران بود. او کتابی دربارهٔ نواقص مسائل ارشمیدس نوشت و اولین بار اقدام به محاسبه نصف النهار نمود. او ریاضیدان و منجم معروف ایرانی است و این ریاضیدان بزرگ، دراصل از مردم طبرستان بود و در ایام سلطنت عضدالدوله و شرف الدوله در بغداد می زیست. در سال ۳۷۸ به دستور شرف الدوله رصدخانه ای در بغداد بنا کرد و در آن به رصد پرداخت. در جوانی از شاگردان ابوحامد صاغانی بوده است. تاریخ وفات کوهی را مورخان ۴۰۵ یا کمی بعد ازآن دانسته اند. کوهی علاوه بر آن که منجمی دقیق و زبردست بود، در ریاضیات و به خصوص، هندسه مقامی شامخ داشت.
وی ابراز کرد: سارتن نوشته است: ”کوهی علاوه بر آنکه منجّمی دقیق و زبردست بود، در ریاضیات، خصوصا هندسه مقامی شامخ داشت. ” سارتن نوشته است: ”کوهی هم خود را مصروف آن عده از مسائلی کرد که ارشمیدس و آپولونیس طرح کرده بودند و منجر به معادلات بالاتر از درجه دوم می شد و بعضی از آنها را حل کرد و شرایط قابل حل بودن آنها را مورد بحث قرار داد. ” تحقیقات او در این باره از بهترین آثار هندسی دوران اسلامی است. از تفحص در آثار ریاضی ”کوهی“معلوم می شود که وی در ریاضیات دارای شخصیتی بارز داشته و به خصوص در هندسه استاد و زبردست بوده است و عده ای از بزرگترین ریاضیدانان دوره اسلامی به آثار و تالیفات وی استناد و اشاره کرده اند.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: بیرونی در کتاب قانون مسعودی ”کوهی” را از مبرّزان زمان خود در هندسه نامیده است و در کتاب ”تحدید نهایات الاماکن” نوشته است که ”شرف الدوله، ابوسهل کوهی را به تجدید رصد مامور ساخت و او دربغداد بنایی ساخت که قاعده اش قطعه کره ای به قطر ۲۵ ذراع (تقریبا ۱۲/۵) بود و در مرکز آن سوراخی در سقف بنا قرارداشت و شعاع های خورشید از آن سوراخ وارد بنا می شد …”
وی یادآور شد: حکیم عمر خیام در رساله ”جبر و مقابله” خود نوشته است: ”و مسأله ای که ابوسهل کوهی، ابوالوفای بوزجانی، ابوحامد صاغانی و جماعتی از رفقای ایشان از حل آن عاجز ماندند، این است که می خواهیم عدد ۱۰ را به دو پاره تقسیم کنیم که مجموع مربعین آنها به اضافه خارج قسمت پاره بزرگتر بر پاره کوچکتر هفتاد و دو شود. ”
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی با اشاره به کتاب «تاریخ الحکما» به عنوان کتابی که مفصلترین شرح حال ابوسهل کوهی را دارد، قسمتی از ترجمه این کتاب را بیان کرد: «منجّمی است فاضل و کامل و به هیأت و به صنعت آلات ارصاد خبیر و عالم. در دولت آل بویه و ایام عضد الدوله و بعد از آن، تقدم و تفوق وی بر اقران مسلم بود. چون شرف الدوله وارد بغداد گردید و برادرش صمصام الدوله را از عراق بیرون کرده خود برآن مستولی شد. در سال ۳۷۸ امر کرد به آنکه کواکب سبعه را رصد کنند، به حسب مسیرات ایشان و به حسب انتقالات ایشان در بروج، بر همان مثال که مأمون در ایام خود فرموده بود. ابوسهل ویجن بن رستم بود به هندسه وهیات معرفتی به کمال داشت و درآن دو فن، کار به نهایت رسانیده بود. لاجرم خانه ای در دارالمملکة، در آخر بستانی نزدیک دروازه حطابین، بنا نهاد و کمال اهتمام و اعتنا به استحکام اساس و قواعد آن رعایت کرد، تا مبادا بنیان حرکتی کند یا دیوارها نشستی بنمایند. و آلتها که خود استخراج نموده بود، نصب کرد. ابوسهل کوهی از جمله ی نخستین ابداع کنندگان نظریه پرگار تام بوده است. این پرگار برای رسم تمام مقاطع مخروطی طراحی شده بوده است. با استفاده از علم اشکال هندسی ابن سهل بزرگترین مجسمه های جهان ساخته شده است.»
ریاضیدان بزرگ، شیخ عزالدین آملی
استاد حوزه علمیه قم اظهار کرد: عزالدین آملی با نام کامل شیخ عزٌالدین بن جعفر بن شمس الدین آملی، عالم شیعه، ریاضیدان، سده دهم هجری قمری از مردمان طبرستان بود، شیخ عزالدین معاصر شاه طهماسب صفوی و ملازم تاج الدین حسن وزیر مازندرانی و همدرس محقق کرکی و شیخ ابراهیم قطیفی بود که هر سه از شاگردان علی بن هلال جزائری به شمار می رفتند، وی در شهر ساری وفات یافت و در همان جا دفن شد. رساله «حسینیه» با دیباچه و دو باب بیان اعتقادات قلبیّه و ذکر عبادات شرعیه» به نام تاجالدین حسن وزیر؛ ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم بحرانی به فارسی به نام آن وزیر؛ لمعه؛ در نکاح دائم و متعه. گویند آرامگاهش یا در ساری یا در آمل در مجموعه آرامگاهی سید سه تن است.
ریاضیدان بزرگ، افضل نجوم، یحیی بن ابی منصور
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی افزود: عالم زمان خود، ستاره شناس، حکیم بزیست فرزند فروزان یا ابوعلی یحیی بن ابی منصور (که پس از مسلمان شدن بدین نام مشهور شد)، اخترشناس بزرگ ایرانی است. او در اصل از اهالی طبرستان بود که به بغداد مهاجرت کرد و در خدمت فضل بن سهل که از وزیران نامدار ایرانی بود، درآمد. از این رو دوره زندگانی وی، به اواخر سدهی دوم و اوایل سده سوم باز می گردد. پس از کشته شدن فضل، او منجّم دربار مأمون شد. وی در رصدی که در سال ۲۱۵ هجری قمری، گروهی از اخترشناسان به دستور مأمون انجام دادند، شرکت داشت و بزرگ منجّمان به حساب می آمد. گروهی از ریاضیدانان برجسته از جمله محمد بن موسی خوارزمی بر این کار نظارت داشتند. ابی منصور سرپرست گروه های نجومیای بود که با رصد محیط زمین را یافتند. تنها اثر نجومی وی، زیج ممتحن است. او نیز مانند بسیاری از همکاران خود، نتایج حاصل از رصدهای خود به همراه عداای از منجمان را در زیجی در رصدخانه شماسیه بغداد گرد آورد که نسخه ای از آن در دست است.
وی گفت: پژوهش هایی که درباره این زیج به عمل آمده، نشان می دهد که ابی منصور در محاسبه ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی، از روشی تقریبی استفاده کرده است که آثار بطلمیوس در آن دیده نمی شود. در ۸۲۹ – ۸۳۰ در بغداد به رصدهای نجومی پرداخت و کتابهای متعددی در نجوم نوشت و زیجی موسوم به زیج ممتحن مأمونی تألیف کرد. او در حدود ۸۳۱ میلادی درگذشت و در حلب سوریه به خاک سپرده شد. هارون بن علی، نوهی یحیی، درگذشته در ۹۰۰ – ۹۰۱ در بغداد، هم زیجی پرداخت که بسیار متداول شد، و ابزارهای نجومی ساخت، او در حلب دفن شد و در مقابر قریش مقبره ای عظیم بر او نهاده شد که هم اکنون مثل قبل نیست، ولی می توان آن را دید.
ریاضیدان بزرگ، محمد بن ایوب طبری
حجت الاسلام و المسلمین ناصر ابراهیمی اظهار کرد: نجم الدین محمد بن ایوب طبری ریاضیدان و اخترشناس بزرگ ایرانی از نیمهٔ دوم قرن پنجم هجری و نویسندهٔ آثار متعدد در علوم ریاضی به زبان فارسی است. نام و کنیهٔ او در مقدمهٔ تعدادی از آثارش به صورت ابوجعفر محمد بن ایوب الحاسب الطبری آمده است. محققان با توجه به اشارات موجود در مقدمهٔ آثارش چنین نتیجه گرفته اند که محمد بن ایوب طبری معاصر الب ارسلان و ملکشاه سلجوقی بوده و در ربع قرن از ۴۶۱ تا بعد از ۴۸۵ فعالیت علمی داشته است.
وی تصریح کرد: از محمد بن ایوب طبری ده کتاب و رساله شناخته شده است. «مفتاح المعاملات» یکی از آثار او است. متن ریاضی در حساب و هندسهٔ عملی است و برای برخورداری عامهٔ مردم نگارش یافته است. نثر مفتاح المعاملات نمونه ای است از آثار علمی محض در قرون چهارم و پنجم و هم شیوه با التفهیم بیرونی و آثار فارسی ابن سینا، و با اینکه در ربع آخر قرن پنجم تصنیف گردیده اما از نظر سبک به نخستین آثار منثور فارسی می ماند. مفتاح المعاملات بر اساس نسخهٔ منحصر به فرد مورخ ۶۳۲ توسط دکتر محمدامین ریاحی تصحیح شده است.
استاد حوزه علمیه قم بیان کرد: یکی دیگر از آثار او «شش فصل در اسطرلاب» است. موضوع این کتاب شناخت اسطرلاب و اجزا و کاربردهای آن است. درباره ابزار نجومی اسطرلاب پیش از او خوارزمی و بیرونی و دیگران رسالاتی نوشته بودند؛ اما شش فصل، کهن ترین اثر موجود در زبان فارسی در این موضوع و مأخذ اصلی کتاب هایی است که بعداً در این زمینه تألیف شده است. از آن جمله رسالهٔ معروف بیست باب خواجه نصیر طوسی تحریر تازه ای از شش فصل است. این کتاب توسط دکتر محمدامین ریاحی بر اساس دو نسخهٔ کهن مورخ ۵۷۲ و ۵۵۸ تصحیح شده است. عمل و الالقاب، تحریر دیگری از شش فصل است که توسط همان مصحح و به ضمیمهٔ همان کتاب انتشار یافته است.
وی گفت: از دیگر آثار وی «شمارنامه» است که در علم حساب می باشد و در سه فصل و مجموعا ۶۴ باب، به تصحیح تقی بینش انتشار یافته است.
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی یادآور شد: یکی دیگر از آثار ابن ایوب طبری «تحفة الغرایب» است. کتابی در ۲۷ باب مشتمل بر مطالب متنوعی که علاوه بر زبان فارسی از نظر فرهنگ عامه نیز اهمیت دارد. این کتاب به تصحیح دکتر جلال متینی انتشار یافته است.
وی گفت: مفصل ترین اثر مؤلف، «زیج مفرد» است. رسالهٔ استخراج اندر شناختن عمر و هیلاج. المونس فی نزهة اهلالمجلس. رسالهٔ قواعدی چند در معرفت هر حرکت و قوسی. رساله در مقدمات اختیارات در سیارات سبعه. رسالهٔ ضمیر وخبی به قلم او است.
ریاضیدان بزرگ و محدث کبیر، علامه رکن الدین
استاد حوزه علمیه قم با اشاره به علامه رکن الدین به عنوان یکی از ریاضیدان های بزرگ دیار آمل، یادآور شد: ریاضیدان، منجم، فقیه و محدث، سید رکنالدین در آمل متولد شد. چندی در فارس و کرمان و هند به سر برد. وی گذشته از ریاضی و نجوم در فقه و حدیث نیز دست داشت و چون به خاندان مرعشی مازندران پیوسته بود، کتابی در شرح احوال دانشمندان این خاندان نوشت. تألیفات دیگر او عبارتاند از: «زیج جامع سعیدی»، در تنقیح «زیج ایلخانی» خواجه نصیرالدین طوسی، به نام سلطان ابوسعید تیموری؛ و «پنجاه باب سلطانی» به اسم بابرخان بهادر در هرات است.
شمس الدین آملی، سازنده نخستین رصدخانه های نوین در جهان
حجت الاسلام و المسلمین ابراهیمی ابراز کرد: شمس الدین آملی به غیر از علامه شمس الدین محمد بن محمود آملی ریاضیدان و فیلسوف معروف است، شمس الدین علی آملی عالمی وارسته بود که از او کتاب هایی به جا مانده است. او سفری به مصر داشت و در آنجا با حاکمان مصری دیدار کرد و در آنجا رصدخانه ای بنا نهاد که از اولین رصدخانه های عظیم و نوین جهان بوده است، بعدها به یونان رفت و در همانجا وفات یافت.
انتهای پیام. /
نظر شما